1. Ręczne testowanie dostępności
Ręczne testowanie dostępności to jedna z najbardziej wszechstronnych metod oceny, która polega na przeprowadzaniu testów przez osoby (ekspertów, testerów lub osoby z niepełnosprawnościami), które korzystają z interfejsu, aby sprawdzić jego dostępność. Chociaż testy manualne są czasochłonne i wymagają wysokich kwalifikacji, pozwalają na wykrycie problemów, które mogą umknąć automatycznym narzędziom.
a. Testy eksperckie
Testy eksperckie przeprowadzane są przez specjalistów w dziedzinie dostępności, którzy oceniają zgodność strony z wytycznymi, takimi jak WCAG 2.1 lub inne standardy. Eksperci mogą korzystać z różnych narzędzi, np. czytników ekranowych, emulatorów urządzeń mobilnych czy oprogramowania do sprawdzania kontrastów, aby ocenić dostępność różnych elementów interfejsu.
b. Testy z użytkownikami
Testy z udziałem rzeczywistych użytkowników, w tym osób z różnymi niepełnosprawnościami, są kluczowe, ponieważ pozwalają zobaczyć, jak dany produkt cyfrowy działa w praktyce. Testowanie z użytkownikami może obejmować osoby niewidome, niedowidzące, niesłyszące, a także osoby z ograniczeniami motorycznymi lub poznawczymi. Użytkownicy korzystają z różnych technologii asystujących, takich jak czytniki ekranowe, lupy, oprogramowanie do sterowania głosem, co pozwala lepiej ocenić faktyczną dostępność strony.
Przykładowe testy manualne obejmują:
- Sprawdzanie nawigacji przy użyciu klawiatury (wszystkie elementy muszą być dostępne za pomocą klawiatury, a kolejność tabulacji logiczna).
- Testowanie czytnikami ekranu (sprawdzenie, czy treści są poprawnie odczytywane, a elementy interfejsu są odpowiednio oznaczone).
- Weryfikacja kontrastów kolorów i czytelności tekstów dla osób z zaburzeniami wzroku.
- Testowanie formularzy pod kątem dostępności, np. czy etykiety są prawidłowo przypisane do pól.
2. Automatyczne testy dostępności
Automatyzacja w testowaniu dostępności to narzędzie, które pozwala na szybkie i skuteczne wykrywanie wielu problemów związanych z dostępnością. Automatyczne testy są szczególnie przydatne do sprawdzenia dużych i dynamicznych stron internetowych, gdzie ręczne przeszukiwanie każdego elementu interfejsu byłoby zbyt czasochłonne. Jednak automatyczne narzędzia są ograniczone – mogą wykryć tylko ok. 30% problemów z dostępnością, dlatego muszą być uzupełnione przez ręczne testy.
a. Narzędzia automatyczne
Narzędzia do automatycznego testowania dostępności analizują kod HTML i CSS, aby znaleźć błędy, które mogą stanowić bariery dla osób z niepełnosprawnościami. Przykłady takich narzędzi obejmują:
- WAVE: narzędzie online, które analizuje strony internetowe pod kątem błędów dostępności, oferując graficzne oznaczenia problemów.
- Axe: dostępne jako wtyczka do przeglądarki lub API, umożliwia testowanie dostępności bezpośrednio w środowisku programistycznym.
- Lighthouse: narzędzie opracowane przez Google, które ocenia dostępność witryn w połączeniu z innymi aspektami, takimi jak wydajność i optymalizacja SEO.
- Pa11y: zestaw narzędzi do testowania dostępności, który można zintegrować z procesem CI/CD, co pozwala na automatyzację testów podczas tworzenia oprogramowania.
b. Co mogą wykryć automatyczne testy?
Automatyczne narzędzia są szczególnie skuteczne w identyfikowaniu takich problemów, jak:
- Brak alternatywnego tekstu dla obrazów.
- Niewłaściwa struktura nagłówków.
- Zbyt niski kontrast kolorów między tekstem a tłem.
- Błędy w formularzach, takie jak brak etykiet dla pól formularzy.
- Problemy z nawigacją za pomocą klawiatury (np. elementy, które są niedostępne).
3. Heurystyczne testowanie dostępności
Heurystyczne testowanie dostępności polega na ocenie interfejsu użytkownika na podstawie zestawu wcześniej określonych kryteriów, takich jak WCAG, oraz na analizie zgodności strony z tymi wytycznymi. Jest to metoda, która umożliwia szybkie wykrycie potencjalnych problemów i często stanowi podstawę do bardziej szczegółowych testów.
Heurystyki stosowane w testach dostępności obejmują:
- Czy wszystkie obrazy posiadają teksty alternatywne?
- Czy wszystkie funkcje są dostępne za pomocą klawiatury?
- Czy struktura strony (nagłówki, listy, sekcje) jest logiczna i zrozumiała?
- Czy multimedia (np. filmy) posiadają napisy i audiodeskrypcję?
4. Testowanie z użyciem technologii asystujących
Aby zapewnić pełną dostępność, ważne jest przetestowanie strony z wykorzystaniem różnych technologii asystujących. Obejmuje to:
- Czytniki ekranu (np. JAWS, NVDA, VoiceOver) – sprawdzanie, czy zawartość jest poprawnie odczytywana, a elementy interfejsu są właściwie zidentyfikowane.
- Lupy ekranowe – ocena, czy strona pozostaje użyteczna przy dużym powiększeniu oraz czy interfejs nie ulega zniekształceniu.
- Oprogramowanie do sterowania głosem (np. Dragon NaturallySpeaking) – testowanie, czy użytkownik może w pełni nawigować po stronie za pomocą komend głosowych.
- Klawiatura – ocena, czy wszystkie funkcje strony są dostępne bez użycia myszy.
5. Testy funkcjonalne
Testy funkcjonalne koncentrują się na sprawdzeniu, czy konkretne elementy i funkcje strony są dostępne dla użytkowników z różnymi niepełnosprawnościami. Obejmują one testowanie formularzy, przycisków, menu, nawigacji, a także funkcji multimedialnych. Każdy interaktywny element strony powinien być testowany pod kątem użyteczności dla osób korzystających z technologii asystujących.
Przykładowe pytania w testach funkcjonalnych:
- Czy wszystkie przyciski są opisane tak, aby były zrozumiałe dla użytkowników czytników ekranowych?
- Czy formularze są w pełni dostępne, a użytkownik jest informowany o błędach i sukcesach po wysłaniu danych?
- Czy elementy nawigacyjne, takie jak menu rozwijane, działają poprawnie zarówno dla użytkowników korzystających z myszki, jak i klawiatury?
6. Testowanie oparte na scenariuszach użytkowania
W tej metodzie testerzy odtwarzają realne scenariusze użytkowania aplikacji lub strony, korzystając z technologii asystujących. Scenariusze te obejmują typowe zadania, jakie wykonuje użytkownik, takie jak logowanie, zakupy online czy wypełnianie formularzy.
Testowanie scenariuszowe dostarcza wartościowych informacji na temat tego, jak użytkownicy z niepełnosprawnościami wchodzą w interakcję z interfejsem i gdzie napotykają trudności.
7. Integracja dostępności w procesie rozwoju oprogramowania (Shift Left)
Jednym z kluczowych podejść do zapewnienia dostępności jest tzw. "Shift Left", czyli wprowadzenie testów dostępności jak najwcześniej w procesie projektowania i rozwoju. W praktyce oznacza to, że dostępność powinna być brana pod uwagę już na etapie projektowania interfejsu, prototypowania, a nawet wczesnych wersji kodu.
Podsumowanie
Metodologie testowania dostępności cyfrowej są różnorodne i wzajemnie się uzupełniają. Od testów manualnych, przez automatyzację, po badania z użytkownikami – każda z metod ma swoje unikalne zalety i ograniczenia. Kluczem do sukcesu jest wdrożenie kompleksowego podejścia, które uwzględnia zarówno testowanie ręczne, jak i automatyczne, a także regularne przeglądy zgodności z aktualnymi standardami. Dzięki temu można stworzyć produkty cyfrowe, które są nie tylko zgodne z przepisami, ale przede wszystkim dostępne i użyteczne dla każdego.
